Kutxa Fundazioak Globernance-en laguntzarekin antolatutako ‘Eta Orain, Zer’ ekimenaren zortzigarren eta azken saioan, lehen fase hori hiru zutabe nagusietan oinarritu zen: orain arte jorratutako gaien sintesia, bigarren faserako egiteke geratzen diren eztabaida sozial espezifikoetarako sarrera eta landutako gaiek Gipuzkoako testuinguruan egin ahalko luketen ibilbide potentzialaren buruzko lehen analisi komentatu bat. Gai horiek lantzeko, parte-hartzaile aparten zerrenda izan zen saioan. Lehenengo zatia ‘Eta Orain, Zer’ ekimenaren koordinazio zientifikoak egin zuen, Juanjo Álvarez EHUko Nazioarteko Zuzenbide Pribatuko katedradun eta Globernanceko idazkari nagusiak ordezkatuta. Bigarren zatia EHUko Ekonomia Katedradun eta ISEAK Fundazioko zuzendari den Sara de la Ricaren; irakasle, pedagogo eta Euskadiko Eskola Kontseiluko presidentea den Nélida Zaitegiren; eta Donostia-Osakidetza Ospitaleko medikua den Felix Zubiaren artean banatu zen, Juanjo Álvarez bera moderatzaile zutela. Hirugarren eta azken zatian, Gipuzkoako Foru Aldundiko estrategia eta ikasketa arduradun eta Deustu Unibertsitateko irakaslea den Xabier Barandiaran; eta Mondragon Unibertsitateko lehendakaria den Iñigo Ucín-en arteko hausnarketan oinarritu zen, Itziar Alkorta Udako Ikastaroen Fundazioko zuzendariak moderatuta. Ander Aizpurua Kutxa Fundazioko zuzendari nagusiak eman zion amaiera saioari.
Álvarez irakaslearen esku-hartzeak gai, eztabaida, azalpen kontzeptual, ikuspegi teoriko, proposamen praktiko, inplikatutako aktore giltzarriak eta hauei dagozkien paperak, estrategia optimoak edo hurrengo garaietarako planteatutako neurrietarako oztopo eta pizgarriak jorratu zituen, besteak beste. Covid-19aren krisiari buruzko guztia sinplifikatzea bideraezina bezain desiragarrezina dela pentsatzeak ekimen honetan zentrala izan da: lehen esku-hartze honetan planteatutako sintesiarekin zerbait argi geratu bazen, muga hori aitortzeak krisi honen kudeaketa maila guztietan (indibiduala, soziala, instituzionala, publikoa, pribatua, etab.) errazteko behar den ezagutza kolektiboki sortzeko aukerarekin zerikusirik ez duela izan zen. Edonola ere, ezagutza kolektibo horrek, Juanjo Alvarezen sintesiaren arabera, lehen fasean zehar zeharka agertu diren printzipioak aplikatu beharko ditu: lankidetza jomuga ideala ez baizik eta praktikan beharrezkoa den zerbait dela, aztertu beharreko gaien konplexutasuna aitortzen duten begiraden garrantzia, krisiaren nazioz gaindiko dimentsioa, hutsegitea bere gain hartzea, egungo krisia termino historikoetan kokatzearen (bai irakaspenak identifikatzeko, bai eta egungo krisia bere gain hartuko duten jada zailak diren egoerak ezagutzeko) garrantzia edo epe laburra, ertaina eta luzea konbinatzen dituzten perspektiben beharra.
Zortzigarren eta azken saio honetako bigarren blokean, ‘Eta Orain, Zer’ ekimenaren bigarren fasean sakonean landu gabe geratu diren hiru gizarte-arloen (lana, hezkuntza eta osasuna) inguruan hausnartzeko, eztabaidatzeko eta jarduteko ildo nagusiak planteatu ziren. Lehen dimentsioan, de la Rica irakasleak diagnostiko on bat egiteko, eta, ondorioz, enpleguaren alorrean neurriak hartzeko funtsezkoak diren bi elementu nabarmendu zituen. Lehenik eta behin, krisi honek sistema ekonomikoan izan duen ezusteko eragina. Inpaktu hori erabakigarria izango da, halaber, kausa estrukturalagoekin eta berehalako ondorio suntsitzaileagoekin, baliabide materialak ezabatzeari dagokionez behintzat, aldez aurreko krisialdietan (guden kasuan, adibidez) baino bizkorrago lehengoratu ahal izango baita. Bigarrenik, inpaktu horren izaera asimetrikoa eta asimetria horrek osasun-krisiaren ondoriozko krisi ekonomikoaren irteera desberdinei dagokienez izango duen eragina. Asimetria horiek ez onartzeak zaildu egingo du neurriak bidezkoak izatea, zer esanik ez, inplikatutako eragile publiko eta pribatu bakoitzaren ahalmenak ahalik eta gehien aprobetxatzea.
Hezkuntzaren kasuan, Nélida Zaitegik haztatuak izatea oso garrantzitsua dela azpimarratu zuen, ziur egin diren akatsek eta agerian geratu diren gabeziek hezkuntza-sistemak krisiaren lehen etapan izan dituen arrakastak eta indarguneak identifikatzea zaildu ez dezan. Asmo horrek, hala ere, ez luke behin krisiaren faserik premiazkoena eta berehalakoena gaindituta, hobetu beharreko alderdiak ezagutzea eragotziko lukeen autokonplazentzian erori gaitezen esan beharko. Aipatu zituen hobetu beharreko elementuen artean, beste askoren artean hiru nabarmendu ahalko genituzke: ikasleei aukera-berdintasuna bermatzea zailtzen dieten desberdintasunak zuzentzearen garrantzia; hezkuntza-curriculumaren alderdiak behin betiko balioesteko beharra, hauetariko asko dagoeneko bertan jasota badaude ere, indartu egin behar baitira (pentsamendu kritikoa, autoikaskuntzarako mekanismoak, jakin-mina, gatazken konponbidea, etab.); eta, hezkuntza hiritarren prestakuntzarako esparru zabalago baten beste elementu bat dela ulertuta, erantzunkidetasuna.
Osasunaren arloari dagokionez, Felix Zubiak magnitude honetako krisi baten aurrean aurreikuspen faltaren ondorio larrienei aurre egiteko giza faktoreak izan duen garrantzia azpimarratu zuen. Nahitaez baloratu beharrekoa giza faktore bat, alegia. Ondorengo egoerari dagokionez, bi elementuren garrantzia nabarmendu zuen: prebentzioa eta egitura egokien prestaketa. Adierazi zuen bezala, krisiak agerian utzi du osasun-zerbitzuen eta zerbitzu soziosanitarioen egiturek gainezka egin dutela, kuantitatiboki ez ezik, baita kualitatiboki ere: eredua birpentsatu behar da, haren malgutasuna eta egokitzeko gaitasuna handitzeko, eta, era berean, Covid-19ren egungo krisiak gora egingo balu eta, bereziki, etorkizuneko osasun-krisietarako gehiago eta hobeto prestatuta egoteko. Izan ere, egungo eredu sozial eta ekonomiko globalizatuan, gaur egun koronabirusaren ondorioz bizi dugun fenomenoa bezalakoak ohikoak izango dira ezinbestean: fenomeno hauek gertatzea neurri handi batean saihestu ezingo ez den arren, orain bizi izan ditugun ondorioetako batzuk ekidin ahal izango dira behintzat.
Saioaren hirugarren eta azken blokean, erakunde publikoek eta pribatuek azken solasaldian bertan zein aurreko elkarrizketetan landutako gaiak nola txertatu behar dituzten planteatu zen, bai eta haien arteko lankidetza ere. Horrela, Xabier Barandiaranek diagnostiko egokiaren eta neurri egokien arteko bereizketan egituratu zuen bere planteamendua. Lehenari buruz, esan zuen egungo krisia ez dela osasun egoeraren larritasunera mugatzen, krisian dagoen globalizazio ekonomikoaren eredu baten adierazpenera, desberdintasunen etengabeko gehikuntzara eta demokrazia liberalek bizi dituzten tentsioetara baizik. Behin diagnostiko hori onartuta, eta hau bigarren dimentsioa izango litzateke, gakoa erakunde publikoek errealitate hori eraldatzeko duten gaitasuna indartzea izango da. Helburu horretarako, ezinbestekotzat jo zuen erakundeen arteko lankidetza, baita gizartean inplikatutako eragile ugarien artekoa ere, herritarrengandik bertatik hasita, sustatzeko gai den gobernantza-ereduetarantz aurrera pausoak ematea. Hau da ongizatea, eredu ekonomikoaren iraunkortasuna eta herritar ahaldunduak bermatzeko gai den gobernantza eraginkor bat, hain zuzen ere. Iñigo Ucínek adierazi zuen bezala, helburu horiek lortzeko, administrazio publikoek eta erakunde pribatuek, ahal bada, lerrokatuta lan egin beharko dute: nazioz haraindiko erronka estrategikoen aurrean (hala nola klimaren larrialdia) duten posizioa elkarrekin hobetzeko asmotik hasi, digitalizaziora doitzeko behar amankomunetik pasa (telelana inplementatzeko bat-bateko beharrarekin agerian geratu den bezala) eta eskubideen bermearen eta herritarren erantzukizunaren artean sortu beharreko orekaraino, beste askoren artean.
Andel aizpuruak saioaren amaieran azpimarratu zuen bezala, hausnarketa horiek guztiek lan-komunitateetan eta, azken batean, ekintza eraldatzaileetan gauzatzea dute helburu. Zortzi saio hauen ondoren bi gauza geratzen dira argi: (1) ekintza hori, lehen fase honetan egin dugun hausnarketa bezala, eragile askoren artean partekatu beharko dela emaitza optimoak sortu nahi badira, eta (2) ekintza-ildo bakarra ez dagoela ikusi ahal izan dugun era berean, ez saiatzea aukera bat izango ez dela, krisialdiaren osteko hurrengo egun hori ahalik eta jasangarriena, bidezkoena eta inklusiboena izatea nahi badugu behintzat. Kutxa Fundaziotik eta Globernancetik, bai eta ekimen hau abian jartzeaz arduratu den lantaldetik ere, zuen laguntza, jarraipena eta ekarpena eskertuz, zuen ezinbesteko parte-hartzearekin jarraitu ahal izateko konektatuta jarrai dezazuen eskatzen dizuegu. Izan ere, lehenengo saioaren ostean esan genuen moduan, ‘Eta Orain, Zer?’ galderaren aurrean erantzun bakarra legoke: orain, gu guztiok.